Eski Türk Edebiyatına ait eserler içinde, ahlâk kitapları, yaşadıkları dönemi ve toplumun içinde bulunduğu kültürel yapıyı anlatmaları bakımından önemlidirler. İslamiyet’in kabul edilmesinden sonra oluşan Türk-İslâm edebiyatına ait az sayıda eser günümüze kadar gelebilmiştir. Ahmed bin Mahmud Yüknekî, Atebetü’l-Hakayık adlı eserini XII. yüzyıl Karahanlı Türkçesi ile yazmıştır.
Bu çalışmada, İslâm ahlâkı esas alınarak yazılan bir nasihat kitabı olan Atebetü’l-Hakayık adlı eserde işlenen ahlâki ilkelerin özelliklerinin; eserden önce ve sonra yazılan ahlâk kitapları, İslâm ahlâkı ve farklı ahlâk anlayışları ve İslâm felsefesi tarihi konularına yer verilerek daha iyi anlaşılması hedeflenmiştir. Atebetü’l-Hakayık’ın günümüz etik sorunlarına yanıt oluşturmada kaynak eser olarak ele alınıp alınamayacağı sorusuna da yanıt aranmıştır. Ayrıca, Atebetü’l-Hakayık’ta geçen pozitif ve negatif ahlâk kavramları (Eserde tevazu, bilgi, sır saklama, adalet ve iyilik yapmak vb. pozitif ahlak kavramları altında listelenirken; yalan söylemek, bilgisizlik vb. negatif ahlak kavramları olarak yer almaktadır.) ile tıp etiğinin dört temel ilkesi karşılaştırılmış ve tıp etiği ilkelerine farklı bir bakış açısı getirilmeye çalışılmıştır.
Eserin asıl konusunu oluşturan “ahlâk” kelimesi Arapçada “yaratma, yaratılış ve yaratılmış” gibi anlamlara gelen halk kelimesiyle aynı kökten gelen hulk veya hûluk kelimelerinin çoğuludur. Kaynaklarda hûluk kelimesinin, huy, seciye, tabiat, mertlik, din ve yaradılış anlamlarına geldiği belirtilmektedir. Buna göre ahlâk kelimesi sözlükte huylar, seciyeler, insanın manevi yapısını belirleyen özellikler vb. anlamlara gelir.
Ahlak, toplumun toplumsal yanı ile ilgili bir olgu olarak ele alınabileceği gibi, etik onun bilgi üreten yanını oluşturmaktadır. Günümüz toplum yaşamı içinde ortaya çıkan etik sorunlara çözüm üretebilmek için etik ilke ve kodlara gereksinim vardır. Bu çalışmada, sağlık alanı temel alındığında, etik sorunlara ışık tutacak kaynak eserlerden birinin de Atebetü’l- Hakayık olduğu tespit edilmiştir.
Books of morals hold an important place in the Old Turkish Literature as they provide information about the age in which they were written and the cultural setting in which the society lived in those times. Today, there is limited number of works remaining from the Turkish-Islamic literature that emerged after the acceptance of Islam by Turks. Ahmed bin Mahmud Yüknekî wrote his work entitled Atebetü’l-Hakayık in Karakhanid Turkish of the 12th century.
The aim of this study is to ensure that the moral principles in Atebetü’l-Hakayık, a didactic book based on the Islamic morality, are well understood. For this purpose, the present study examines the book with reference to the moral books written before and after this manuscript, the Islamic morality and various approaches to morality and the history of Islamic philosophy. The study further compares the negative and positive attitudes listed in Atebetü’l-Hakayık (In the book, modesty, wisdom, secret keeping, justice, doing favor, etc. are listed as positive morals whereas lying, ignorance, etc. are named as negative attitudes) with four fundamental principles of medical ethics, and attempts to bring a different perspective to the principles of medical ethics.
The word ahlâk (morality), which constitutes the main focus of the manuscript, is the plural form of the Arabic word hulk or hûluk, sharing the same origin with halk, which means “creating, creation, being created” in the Arabic language. Resources define the word hûluk as temperament, character, nature, courage, religion or genesis. Thus, ahlâk literally means temperaments, characteristics or features that define moral quality of human beings.
While morality is a concept related to social aspect of a community, ethics is related to knowledge production aspect of ethics. In our present day, to find solutions to ethical problems in social life, there is need for ethical principles and codes. This study has shown that Atebetü’l- Hakayık is one of the works that may shed light on ethical problems in the field of medicine.
