Bu araştırma, teknoloji yoğun sayılabilecek bir ürünün kriz anında işbirliği ile ne kadar kısa sürede üretilebildiğini ve aktörler etkileşime geçerek kaynaklarını birbirlerine açtıklarında ortaklaşa yaratılan değeri yerli solunum cihazı üretimi örneği üzerinden ortaya koyan bir doktora tezi ile literatüre katkı sunmak üzere hazırlanmıştır. Bu tezin tamamlandığı 2021 yılı sonlarında hala etkisini dünya çapında sürdüren Covid 19 pandemisi, yerli solunum cihazı üretiminde rol alan aktörlerin kârlılığa değil hizmet ve değer yaratımına odaklanmasını sağlamıştır. Buradan hareketle yerli solunum cihazı üretimi süreci, benzer kalkınma projelerine örnek teşkil etmek üzere pazarlama literatüründe mübadelenin temelinin hizmet olarak görüldüğü hizmet baskın mantık bakış açısına ve değerin ortaklaşa yaratımına örnek olarak incelenmiş, yaratılan değer farklı boyutları ile değerlendirilmiş ve pandemide süreç bileşenlerinin öncelik derecelerinin nasıl farklılık gösterdiği ortaya konulmuştur.
Tezin temel soruları ‘On birinci kalkınma programı ve milli kalkınma hamlesi doğrultusunda başka bir milli üretim projesine örnek teşkil etmek üzere yerli solunum cihazı üretimi ve ortaklaşa değer yaratımı süreci; süreç aşamaları, süreç bileşenleri, bileşenler arasındaki ilişkiler ve sürecin etkin ve etkili sürdürülebilirliğine yönelik nasıl bir model ortaya konabilir ve bu modeldeki kriterlerin önem dereceleri pandemide nasıl farklılık göstermektedir? ’ olarak belirlenmiştir.
Araştırmanın teorik temelleri ekonomik ve sosyal mübadelenin temeline ürün yerine hizmeti alan hizmet baskın mantık ve Gummeson ve Mele’nin Çoktan Çoka Ağ Yapısı İçinde Aktörler Arası Etkileşim ve Kaynak Bütünleme ile Ortaklaşa Değer Yaratımı Modeli’ne dayandırılmaktadır. Araştırmada öncelikle yerli solunum cihazının çoklu aktörlerin işbirliği ile ortaklaşa üretimini hazırlayan koşullara yer verilmiş, ardından oluşan kurumsal düzen pazarlamada hizmet baskın mantık ve ortak değer yaratımı çerçevesinde incelenerek ortaya çıkan değer ekonomik ve sosyal boyutlarıyla incelenmiştir.
viii
Üretim sürecinde aktif rol alan aktörler ile görüşmeler gerçekleştirilerek veri toplanmış, bu veriler gömülü teori desenindeki sistematik yaklaşım ile kodlanarak ortaklaşa değer yaratımı süreçlerine ilişkin özgün bir model oluşturulmuştur. Mülakat gerçekleştirilen aktörlerden modeldeki ana ve alt kriterleri pandemi ve pandemi öncesi dönemdeki olağan koşulları göz önünde bulundurarak iki kez derecelendirmeleri istenmiş, analitik hiyerarşi prosesi yöntemi kullanılarak modeldeki kriterlerin önem dereceleri her iki duruma göre ayrı ayrı belirlenmiştir. Böylelikle farklı ortaklaşa değer yaratımı aşamalarını temsil eden kriterlerin pandemi benzeri kriz dönemlerinde önem derecelerinin olağan zamanlar ile karşılaştırıldığında nasıl farklılıklar gösterdiği ortaya konmuştur.
Araştırma sonuçları, hem olağan dönemlerde hem de pandemide ulaşılması hedeflenen kriterlerin (başarı kriterlerinin) yerine getirilmesinin ve mevcut kaynakların en önemli süreç bileşenleri olduğunu, yönetsel yeteneklerin pandemi gibi kriz dönemlerinde etkileşim ve tasarım süreçlerinden daha önemli hale geldiğini ortaya koymaktadır. İncelenen örnek hayati öneme sahip bir medikal cihaz üretimi olduğu için hem olağan dönemde hem de pandemide en önemli başarı kriteri standartlara uyumdur. Olağan dönemde ikinci derecede önemli başarı kriteri maliyet ve karlılık iken, pandemide karlılık en arka planda kalmakta, üretim hızı, miktarı ve talebin karşılanması kriterleri ön plana çıkmaktadır. Hizmet odaklı etkileşim ile kaynaklar bütünlendiğinde düşük maliyetlerle ülke ekonomisine katkı sağlayacak solunum cihazı gibi teknoloji ürünlerinin yerli üretiminin mümkün olduğu görülmektedir.
Araştırmanın diğer önemli bir bulgusu, kritik komponent ve malzeme tedariğinin pandemi döneminde olağan dönemlerden çok daha önemli hale geldiğidir. Kriz dönemlerinde tedarik güçlüğü ülkeleri belirli ürünlerin serbest dolaşımına kısıtlılıklar getirmeye itebilmekte, bu durum toplumsal ihtiyaç ve gerekliliklerin karşılanamaması riskini beraberinde getirmektedir. Olağan döneme göre değerlendirme yapıldığında ise en önemli kaynak hammadde ve malzeme yerine finansal kaynaklar haline gelmektedir. Bu bulgu özellikle tıbbi cihaz ve ekipmanlar gibi hayati ürünlerde dışa bağımlılığın önüne geçmek için yalnızca AR-GE ve inovatif girişimleri desteklemenin yeterli olmadığını, yerli ve milli üretim ekosistemlerinin gelişimini sağlayacak strateji ve politikalar geliştirmenin ve bu ekosistemi finanse etmenin önemini gözler önüne sermektedir.
Pandemi döneminde yerli solunum cihazı üretimi için oluşturulan yapılanmayı hizmet mantık çerçevesinde ele alan bu tez çalışmasının ilerleyen süreçte benzer yapılanmalarla farklı milli ürün üretim süreçlerine örnek teşkil etmesi, hem know how ve teknoloji geliştiren girişimlerin hem de bu teknolojileri kullanarak üretim yapacak benzer üretim konsorsiyumların oluşmasına ve Türkiye’nin dışa bağımlı olduğu farklı alanlarda üretim ekosistemlerinin gelişimine katkı sağlaması amaçlanmıştır
This PhD dissertation aims to demonstrate the value co-created by local ventilator production amid pandemic and how fast a technological product can be co-manufactured by interaction and resource integration among actors. A model is presented that evaluates local production process of ventilators during pandemic in context of value co-creation. The model proposes criterias to represent different stages of value co-creation process during local ventilator production. Each component of the process is given a weight by representatives of manufacturing consortium that are interviewed. Criterias are weighed twice taking into account conditions amid pandemic and pre-pandemic. Subsequently, criterias are compared accordingly with the weights attributed for both circumstances to determine how priorities are affected during times of crisis such as pandemics.
Research is conducted with a mix design consisted of case study and analytic hierarchy process methods. Target is to respond the following research questions; ‘What proceses are followed for local production process of ventilators, which are the porcess components and the link between them, can a model be constituted to run the process effectively and efficiently to set an example of future co-production projects within national development policies, and how did pandemics affect the prioritizations compared to usual times?’.
The interaction and resource integration within the governmental, private sector and public enterprises are analysed to answer these research questions based on Gummeson and Mele’s value co-creation model in a many to many network setting and on Service Dominant Logic which represents a current paradigm shift in marketing thought. As an alternative to goods dominant logic where value is embedded in goods and transfered to clients by manufacturers, service dominant logic argues that service is exchaged for service and value is co created within service ecoystems. Within this perspective, resource-integrating and service-exchanging actors form self governed networks through institutions and institutional arrangments. Covid 19 pandemic is thought to form a natural service oriented
x
mindset for actors involved in domestic production of ventilators which accelerates interaction and resource integration processes and co-creation is automatically coordinated through actor generated institutions and institutional arrangments as argued in service dominant logic.
A value co-creation model through local production of ventilators is created by analysing the data collected with semi-structured interviews conducted with main actors in the process. Systematic approach of grounded theory is used to analyse the data collected. Then relative weights of process components are assesed with the aim of determining the importance of criterias of the value co-creation process to set example for future local production projects. The value co-crated by this dynamic system is evaluated with its economical, social and national dimensions.
Research outputs suggest that performance criterias rank first when weighted with AHP both during crisis such as pandemics and unexceptional times. Highest ranked sub criteria is compliance with standarts for both pandemics and usual times among performance criterias as ventilator is a medical device. Second ranked criteria is cost and profitabilty for usual times whilst meeting demand followed by production speed and quantity become more important for pandemics.
Second important main criteria is resources including both tangible and untangible resources. Among those, financial resources weighs the least for pandemics and the highest at usual times indicating the importance of purchase guarantee and the role of state as facilitator for start-ups and forming consortiums to manufacture national high tech products with strategic importance. Another finding is that the supply of critical materials become much more important at usual times than pandemics. Thus it is essential to design strategic plans to support ecosystems rather than individual start-ups or companies.
It is also observed that weight of manegerial skills is higher in pandemics compared to interaction and design criterion.
Formation of a self governed network of resource-integrating and service-exchanging actors by domestic production of intensive care ventilators sets an example for forming other similar consortiums that will contribute to develop production ecosystems for similar high-tech products and decrease the dependence on foreign sources
