Abdi’nin Fezail-i Hulefa-i Raşidin ve Haşail-i ÇeharYar-i Guzin adlı mesnevisi (inceleme-metin-tıpkıbasım)

Abstract

Feżâʾil-i Ḫulefâ-i Râşidîn ve Ḫaṣâʾil-i Çehâr-yâr-ı Güzîn Hacı Abdî tarafından XVI. yüzyılda yazılmıştır. Kaynaklarda Hacı Abdî’nin hayatına ve eserlerine dair bilgi bulunmamaktadır. Bununla birlikte aynı yüzyıl içerisinde yaşamış, tarihi olaylar ve mekan açısından uygunluk gösteren Abdî mahlaslı birkaç şair bulunmaktadır. Bunun için bu şairlerden çalışmamızda söz etmeyi uygun gördük. Dört halîfenin fazîletleri ve güzel sıfatlarının anlatıldığı bu eser mesnevî nazım şekliyle yazılmıştır. Dört halîfenin vasıflarının anlatılması sebebiyle hilye özelliği taşır. Yine eserde dört halîfe hakkındaki menkıbevî hikâyelere de yer verilmiştir. Eserin sonunda bir de Hz. Fâtıma mevlidi yer almaktadır. Eserde, “Faṣlu fî İṣbâtı Ḫilâfeti Ebû Bekir bi’l-Kitâb-ı ve’s-Sünneti ve İctimâʿi’l-Ümmeti” başlığı altında Hz. Ebûbekir’in fazîletleri ve onun etrafında gelişen menkıbevi hikâyelere “Ḥikâyet-i Uḫrâ” adı altında yer verilmiştir. Hz. Ömer, Hz. Osmân ve Hz. Ali için de aynı başlıklarla onların özellikleri ve hikâyeleri anlatılmıştır. Elimizdeki nüsha olan Leipzig Üniversitesi cod Turc 55 numaradaki nüsha dışında eserin farklı bir nüshası saptanamamıştır. Ancak Ankara Milli kütüphane’de bir mecmua içerisinde farklı birkaç bölüm ile birlikte eserin Hz. Fâtıma bölümünden itibaren sonuna kadar olan kısmı yer almaktadır. Biz, XVI. yüzyılda yazıldığını eserde geçen tarih beyitinden anladığımız bu eseri tanıtırken ilgili kısımları M.K.’deki yarım nüsha ile edisyon kritik yaparak vermeyi uygun gördük. Eser XVI. yüzyıl Osmanlı Türkçesinin dil özelliklerini içermesinin yanında Eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini de yansıtmaktadır. Eserin dili anlaşılır olmasına rağmen yer yer yazım, imla ve vezin hatâlarına da rastlanmaktadır. 2144 beyitlik bu eser “Ḥamdulillâh ol Ḫuẕâ-yı müsteʿân / Ẕât-ı pâkini bize ḳıldı ʿayân” beyitiyle başlamış olup, “Ḫatm olındı bunlaruñla bu kitâb / Söz temam vaʾllâhu aʿlem bi'ṣ-ṣavâb” beyitiyle son bulmaktadır.

The Virtues of the Four Rightful Successors of the Holy Prophet and the Characters of the Four Distinguished Beloved Ones is the name of a masterpiece written by the pseudonym of Hacı Abdî in the 16th century. It is unfortunate that no information is available on the life of this mysterious Islamic writer. However, there are known to be a couple of writers who lived in the same century and used the same pseudonym. Interestingly enough, there are remarkable consistencies between the historical events of the lives and the locations of these writers who were contemporaries to each other. With this in mind, these writers have been included in this study. This work of art, in which the amazing characters and admirable virtues of the four rightful successors of the Holy Prophet are recounted, is a masnavi written in the form a poem. This work is also acknowledged as having a feature of hilya due to recounting the attributes of the four companions. At the end of this book is the birth and life story of Fâtıma, the dearest daughter of the Prophet. With the title of “The proofs for the eligibility of Abu-Bakr for being the caliphate in light of the Holy Qur’an and sunna (traditions) of the Prophet and unanimity of the Muslim community”, this books relates the characters of Abu-Bakr and the events of his time in the form of anecdotes. Also, there are some short stories mentioned in this book under the heading of “Successive Stories”, which also mentions the stories of Ali, Omar and Othman. No other copies of this book are available other than the copy we obtained from Leipzig University (labelled as Turc 55). However, there is a journal in The National Library in Ankara, Turkey, which includes a section in which the beloved Fatima’s birth and life story is related, with a few modifications from the book examined in the present study. These modifications are mentioned in this paper with a critical viewpoint. This book exhibits the influence of Old Anatolian Turkish. Although it was written in an unambiguous and simple language, there are typos here and there. Consisting of 2144 couplets, this work begins with “Ḥamdulillâh ol Ḫuẕâ-yı müsteʿân / Ẕât-ı pâkini bize ḳıldı ʿayân” and ends with “Ḫatm olındı bunlaruñla bu kitâb / Söz temam vʾAllâhu aʿlem bi'ṣ-ṣavâb”