Temmam Hassan’da Arap dili düşüncesi (klasik Arap dilbilimi birikimi ve modern dil verileri ışığında arayışlar)

Abstract

Bu çalışmada, 20. yüzyıl Arap dilinin büyük simalarından dilbilimci, münekkit, muhakkik ve mütercim olan Temmâm Hassân’ın ilmî ve edebî kişiliği, modern Arap dilindeki yeri ve önemi, eserleri ve çevirileri incelenmiştir. Yaklaşık bir asırlık ömründe modern Arap diline yeni bir çehre kazandırmış velûd bir ilim adamı olan Temmâm Hassân’ın klasik Arap diline yönelttiği eleştiriler ve klasik Arap dili ile modern Arap dili arasında oluşturduğu güçlü bağ, çalışmamızın önemli konuları arasında yer almaktadır. Klasik Arap dilinde en başından itibaren, dil düşüncesinin nasıl oluştuğu, hangi dinamiklerin nahivcileri dil maddesini derlemeye sevk ettiği ve bu maddelerin nasıl elde edildiği kritik edilmiş ve tartışılmıştır. Hicrî 2. asırdan itibaren Arap dilini arındırma çalışmaları bağlamında, belli bazı kabilelerin dilleri fasîh sayılırken diğerlerinin ikinci hatta üçüncü derecede dil maddesi sayılması eleştirilmiş, bütün kabile dillerinin fasîh sayılması gerektiği ifade edilmiştir. Araştırmamızın birinci bölümünde Arap dilinin kaynakları arasında yer alan Kur’ân-ı Kerîm, Hadisler, Arapların kelâmı ve sınırlı sayıdaki lehçelerin, hangi düzeyde ve ne ölçüde kaynak olarak kullanılacağı tartışılmıştır. Klasik Arap dilinin vasfî yöntemden mi’yârî yönteme dönüşmesinin, dilin gramere intikalinin doğurduğu sorunlara ve bu durumun dilin anlaşılmasını ne oranda zorlaştırdığına değinilmiştir. Temmâm Hassân’ın klasik Arap dilinde kelime taksimi, fiillerde zaman konusu, karîne, âmil kuramı gibi nahvin temel konularına yönelik değerlendirmeleri, v ona yöneltilen eleştiriler, nahvin İslâmî ilimleri etkilemesi ve usûl ilimlerinden etkilenmesi, Antik Yunan kültürünün Arap dilinin gramerine etkisi bağlamında yapılan tartışmalar, Arap dilinin yapısal özellikleri gibi konular incelenmış ve tartışılmıştır. İkinci bölümde dilbilimin konusu, amacı, klasik nahivle ilişkisi, nahiv dilbilim tartışmaları yapılmış, nahvin bugünkü sorunları, yenileme çağrıları ve bu çağrıda bulunanların eserleri ve önerilerine de değinilmiştir. Çalışmamızın son bölümünde ise Temmâm Hassân’ın âmil kuramına getirdiği eleştiriler ve onun yerine ikâme ettiği karîne teorisi, Temmâm Hassân’ın Arap dilinin ihyâsı bağlamında getirdiği öneriler ve Arap dilbilimcilerin buna yönelik tepkileri ele alınmıştır. İncelediğimiz bu konu Arap dilbilimcilerince de tartışılan konuların başında yer almaktadır. Bu bağlamda Temmâm Hassân’ın önerileri, eleştirileri ve bugünkü Arap dilinin yapısal sorunları çalışmamızın önemli konuları arasında yer almaktadır

In this study, we try to introduce the intellectual and literary personality of Temmâm Hassân who was among the eminent personages of XX. century and an investigator, critic, translator and linguist and his place and importance in the modern Arabic literature, his works and translations. He was a prolific scholar, supplying a new countenance to the modern Arabic language in his nearly centennial life period. The criticisms that Temmâm Hassân made for the classical Arabic literature and the strong relationship which he established between classical Arabic literature and modern Arabic literature are among the important subjects of our study. We discuss how the thought of language was developed in classical Arabic literature from the very early beginnings and which drivings urged grammarians to compile language materials and how the criticisms of these material were made, in which respect it was obtained. In the context of the purification of language, that the language of some tribes was regarded as fluent and the others were accepted as secondary or even worse was criticised and it was expressed that all tribes’ language needed to be regarded as fluent. The success of Temmâm Hassân in linguistics is the strong relationship which he makes between past and present. He transfered the classical Arabic language thought to present by interpretating it. We also discuss how and to what extent Quran, hadiths, the sayings of Araps, and the few dialects should be regarded as a source. We mention that the transformation of classical Arabic literature from Vasfîye to mi’yârî made it difficult to understand the language. vii We deal with these subjects; the word partition of classical Arabic language, the theory of âmil, grammatical assessment and the criticisms towards it, the effect and response of grammar to the other Islamic sciences, and the effect of ancient Greek culture to the grammar of Arabic language, the structural characteristics of Arabic language. In addition all these, we study the subject and the target of linguistics and its relationship with nahv, the modern problems of nahv, renewal calls, and those works and recommendations made by the owner of these calls. In conclusion, we study the criticisms of Temmâm Hassân and the criticisms made towards him, his recommendations and the structurality of the Arabic language