Eskişehir kırsalında ekonomik ve sosyal yapı: 1844/1845

Abstract

Bu çalışma, Osmanlı arşiv kayıtlarından yola çıkarak 19. yüzyıl ortalarında Eskişehir’in Bozan, Laçin, Muttalip, Gündüzler ve Sepetçi Köylerinin sosyo ekonomik durumunu ortaya koymayı ve söz konusu köylerin sosyo-ekonomik durumundan hareketle aynı dönemde Eskişehir kırsalının sosyo-ekonomik görüntüsü hakkında bir takım sonuçlara ulaşmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel kaynağını, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi’nin, Maliyeden Müdevver Defterler Kamil Kepeci tasnifleri içinde yer alan; “07848, 07850, 07851, 07853, 07854” numaralı Temettuat Defterleri oluşturmuştur. Çalışma esnasında ilk olarak adı geçen köylere ait arşiv kayıtlarının transkripsiyou yapılmış; elde edilen ham bilgiler “meslek dalları, emlak, arazi, hayvan, temettuat ve vergi” başlıkları altında tasnif edilmiş ve daha sonra yine aynı yolla hem köy bazında hem de toplu olarak incelemeye tabi tutulmuştur. İncelemeler sonucunda elde edilen sonuçlar, değişik tablo ve grafiklerin de yardımıyla yorumlanmaya çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlar göz önüne alındığında; köylerde yaşayanların büyük bir bölümünün çiftçilik yaptığı görülmüştür; ancak çiftçiliğin yanısıra taşçılık, amelelik, hizmetkarlık gibi işlerin yapıldığı da görülmektedir. Köylerdeki arazilerin büyük bir bölümü orta sınıf arazi olup, geçimliğe yetecek kadardır. Eldeki arazilerin genellikle yarısı ekilip, yarısı da nadasa bırakılmaktadır. Arazilerin büyük bir bölümünde buğday ve arpa gibi hububat ürünleri ekilmektedir.Hayvancılıkta ise, büyükbaş ve küçükbaş hayvan mülkiyeti arasında farklılıklar bulunmaktadır. Büyükbaş hayvanlar genellikle, et ve süt gibi ihtiyaçları karşılamaktan çok, tarlada koşum hayvanı olarak veya yük taşıma amacıyla kullanıldığı düşünülebilecek öküz, manda, camız, inek, at ve eşek gibi hayvanlardan oluşmaktadır. Toprağı olan ailelerin tamamına yakınında büyükbaş hayvan vardır ve küçükbaş hayvanlara genellikle geliri yüksek olan aileler sahiptir. Gelirlerin, genellikle ailelerin yalnızca geçimine yetecek düzeyde olduğu görülmektedir. Köylerdeki birçok aile, ellerindeki sermayenin (köylülerin sahip oldukları arazi ve hayvan miktarı geçimlik düzeyde olduğundan) yetersizliği nedeniyle, geçimlerini çiftçilik ve taşçılık gibi yoğun emek gerektiren işlerden sağlamakta ve bir kısmı da ek iş yapmaktadır. Vergi dağılımına bakıldığında ise, Osmanlı’da emek üzerinden vergi alınmaması ve ağnam, öşür gibi sermaye üzerinden alınan vergilere, vergiyi mahsusa da eklendiğinde; vergi yükünün genellikle sermaye sahipleri üzerinde baskı oluşturduğu söylenebilir. Ancak, vergi hesaplamaları yapılırken vergi mükelleflerinin tamamına aynı vergi oranları uygulandığından, vergilendirmenin adaletli olduğu söylenebilir.

This study aims to bring into light the socio-economic state of the villages of Bozan, Lacin, Muttalip, Gunduzler and Sepetci in Eskisehir around the mid-19th century by making use of Ottoman archival sources and on the basis of the information about the same villages tries to reach certain conclusions about socio economic view of the countryside of the town of Eskisehir. The primary sources of the study are the temettuat books preserved in Prime Minister's General Directorate of State Archives Ottoman Archive in Istanbul under the classification codes of Maliyeden Müdevver Defterler Kamil Kepeci with book numbers of 07848, 07850, 07851, 07853, 07854. In the course of the study first the registers of each villages were transcribed; then the unsystematic information derived from the registers were classified under the topics of profession groups, land, estates, animals, taxes and temettuat (income). And next, still under the same topics, the systematized information about the villages were tried to be analyzed both separately and as a whole. At the end of the analysis, the conclusions were attempted to be interpreted in the light of relevant tables and graphs. When we look at the results reached at the end of the analyses, the majority of the villagers came to be engaged in farming, as can be expected, but there were still some other branches of occupation such as quarrying and serving as servants and laborers. A greater part of the lands were of average size of subsistence, while half of them were seen to have been laid fallow. The chief products under cultivation were cereals such as wheat and barley. As for the case of the husbandry, the rate of the possession of cattle inclusive of horses and donkeys differed from that of sheep and goats. Cattles consisted of buffaloes, cow, horses and donkeys, which were more likely to have been used track animals, instead of being utilized in acquiring milk and meat. Almost all of the families who possessed some size of land had some type of cattle inclusive of horses and donkeys, whereas it was usually families with higher income who had sheep and goats. The income level of the average families seems to have usually stood at subsistence level. A fair number of the families seemed, owing to the lack of adequate capital (as their lands and animals could only sustain their family) to have been obliged to engage in occupations calling for high level of labor, such as tillage farming and quarrying or they had to find some other extra jobs. As to the state of tax distribution, it can be argued that the state usually taxed the proprietors and those who possessed some sort of capital rather than the labor itself, as can be seen in the allotment of the lump-sum tax of vergiyi mahsûsa, which was collected in addition to sheep (inclusive of goats) tax and ushr. But it can also be maintained that the taxation was just for almost all of the taxpayers were taxed at the same rates of taxation in calculating the taxes.