Bu tezin konusu “Ahmet PaĢa‟nın Gazellerinde Âhenk Unsurları”nın nasıl yer
aldığının tespiti ve bunların Ģiirin musikîsine katkısını incelemektir. Divan Ģiiriyle
ilgili yapılan çalıĢmalarda bu Ģiirdeki söyleyiĢ güzelliği her fırsatta vurgulandığı ve
âhengi sağlayan unsurların bir kısmına iĢaret edildiği hâlde, bu konuda yeterince
çalıĢma ve toplu bir değerlendirme bulunmamaktadır.
Biz de Divan Ģiirinin önemli unsurlarından birisi olan âhenk konusunu,
Ahmet PaĢa‟nın gazellerinden hareketle örneklendirmeyi amaçlamaktayız.
ÇalıĢmanın birinci bölümünde “fesâhat” konusu üzerinde durularak Divan Ģiirinde
âhenk unsurları hakkında teorik bilgi verilmiĢtir. ÇalıĢmanın ikinci bölümünde
“aruz”, “kafiye” ve “söz sanatları” olmak üzere üç ana baĢlık bulunmaktadır. Bu
kapsamda Divanda yer alan tüm gazeller “taktî” edilerek, “aruz ilmi”ne dair “imâle”,
“med”, “vasl”, “paralel imâle, vasl ve med”, “zihâf”, “tahfîf”, “teĢdîd”, “hazf”
hususları ortaya konulup gazellerin vezinleri tespit edilmiĢtir. Ayrıca vezinler
tef„îlelerin diziliĢine göre tasnif edilmiĢtir. Bunun yanı sıra gazellerin kafiyeleri tespit
edilerek kullanım sıklıkları incelenmiĢtir. Daha sonra ise gazellerde bulunan “cinas”,
“iĢtikak”, “kalb”, “reddü‟l-„acüz ale‟s-sadr”, “„aks”, “tarsî”, “tekrîr” gibi söz
sanatları incelenerek tasnif edilmiĢtir.
Ahmet PaĢa, aruza dair hususları bir zaruret olmaktan ziyade âhenk unsuru
olarak kullanmıĢtır. Bu incelemede “mücerred”, “mürdef”, “mü‟esses” ve
“mukayyed” kafiyelerin tümüne yer verildiği görülmüĢtür. Toplamda 246 gazelin
“mürekkeb” kafiyeden oluĢması ve 316 gazelde redif kullanılması Ahmet PaĢa‟nın
ses tekrarlarına vermiĢ olduğu önemi göstermektedir. ġiirlerinde söz sanatlarına
baĢarılı bir Ģekilde yer veren Ģair, mısralar arasında ses bütünlüğünü sağlayarak, bu
sanatlarla Ģiirde anlamı pekiĢtirip, vurgulayan bir uyum ve ritm içerisinde Ģiirin
akıcılığını sağlamıştır.
Main topic of this thesis is the harmony on Gazels of Ahmed Pasha and the
effects of this harmony on musicalitiy of Divan Poetry. Although beauty of diction in
the Divan poetry has been frequently emphasized and some elements of harmony
have been pointed out, there isn‟t enough study and an integrated assessment on this
topic.
We aim to example the subject of harmony, which is one of the elements of
Divan poetry, by ispiring from the Gazels of Ahmet Pasha. In the first part of the
study, the topic of “fesahat” has been stressed and theoretical knowledge about the
elements of harmony in the Divan poetry has been given. In the second part of the
study, there are three main categories as “aruz”, “kafiye” and “söz sanatları”. In this
context, all gazels in the Divan have been scanned (taktî) and “imâle”, “med”, “vasl”,
“paralel imâle, vasl and med”, “zihâf”, “tahfîf”, “teĢdîd”and “hazf” subjects in “aruz
ilmi” have been explained and then prosodies of gazels have been identified. Also
prosodies have been classified according to the rank of parts. In addition to this, by
determining the rhymes of gazels, frequency of usage has been examined. After that,
“cinas”, “iĢtikak”, “kalb”, “reddü‟l-„acüz ale‟s-sadr”, “„aks”, “tarsî” and “tekrîr”,
which are “söz sanatları” in gazels, have been examined and classified.
Ahmet Pasha, has used the features of “aruz” as an element of harmony rather
than as a necessity. In this analysis, it has been observed that rhymes of “mücerred”,
“mürdef”, “mü‟esses” and “mukayyed” have been used. Existing of “mürekkeb”
rhyme in 246 gazels and using of “redif” in 316 gazels shows that Ahmet Pasha has
given importance to voice repetition. The Poet, who fairly employs “söz sanatları” in
his poetries, has reinforced the meaning in poetry and has created fluency in a
rhythm by providing a sound integrity between verses with these “söz sanatları”.