Türk dilinin tarihî ve çağdaş lehçelerinde fiil birleşmeleri, çeşitli anlam ve
işlevlerde bulunmak suretiyle geniş bir kullanım alanına sahiptir. Eski Türkçe
metinlerden başlayarak tarihî Türk dili alanında, “olmak / meydana gelmek” temel
anlamının dışında çeşitli gramer kategorilerinin teşkilinde önemli vazifeler
yüklenmiş olan “bol-” fiili, isimlerle ve fiillerle birleşerek fiil birleşmelerini
meydana getirmiş, bilinen anlamının dışında yeni anlamlar kazanmıştır.
Eldeki çalışma, “bol-” fiilinin temel anlamının dışında isim ve fiil türünden
çeşitli sözcüklerle birleşip gramerleşerek yardımcı fiil işleviyle kullanılması sonucu
ortaya çıkan yeni anlam ve işlevlerinin Türk dilinde “zaman” ve “görünüş”
kategorileri çerçevesinde incelenmesiyle; Türk dilinin tarihsel dönemlerinden biri
olan, Türk runik harfli metinler ile Maniheist, Budist ve ilk İslamî Türk çevrelerine
ait metinleri kapsayan Eski Türkçe dönemi eserlerinde tespit ve tasnif edilerek
karşılaştırmalı bir şekilde ortaya konulmasını amaçlamaktadır.
Combinations of verbs in historical and contemporary dialects of Turkish
language have a wide variety of usage in that they generate various meanings and
hold many functions. Starting from the Old Turkic texts the verb “bol-” has had the
task of forming various grammatical categories apart from its basic meaning of “to
be / become”, and has formed verb combinations by uniting with verbs and also
nouns, and in this way has gained new meanings besides its known meaning.
This study aims to analyse new meanings and functions originated by the
auxilary “bol-”, which was formed by its combination with nouns and verbs and
became a grammatical category, in terms of “tense” and “aspect” categories of
Turkish language. It also aims to study the verb “bol-” comparatively in the Turkish
runic texts –one of the historical periods of Turkish language- and the texts of the
Old Turkic period related to Maniheist, Buddhist and the first Islamic Turkish
circles.
Key Words: Old Turkic, Maniheist, Buddhist, the First Islamic Turkish, Verb
Combinations, Compound Verbs, Grammaticalization, Auxiliary Verbs, the Verb
“bol-”, Morpho-Syntax.