Hasan Sırrı'nın Venedik taciri ve Sehv-i mudhik çevirilerinde Shakespeare alımlaması

Abstract

Shakespeare’in eserleri on sekizinci yüzyılda başlayıp on dokuzuncu yüzyılda yaygınlaşarak hemen hemen tüm Avrupa dillerine çevrilmiştir. 1880’li yıllarda gerçekleşen Türkçeye ilk iki Shakespeare oyun çevirisi Hasan Sırrı’nın, sırasıyla Merchant of Venice çevirisi olan Venedik Tâciri (1884) ve The Comedy of Errors çevirisi olan Sehv-i Mudhik’idir. Bu çalışmanın amacı, Türkçeye söz konusu ilk Shakespeare oyun çevirilerinde Hasan Sırrı’nın Shakespeare alımlamasını ortaya çıkarmaktır.

Kültürlerarası metin ve yazar alımlamasına eğilen bu çalışmanın yöntemi, Alımlama Estetiği’nin okur ve metin arasında kurduğu ilişkiyi okur ile metnin kültürleri arasındaki ilişkinin kuramına dönüştüren başlıca edebiyat kuramcısı E. D. Hirsch Jr.’un “Faulty Perspectives” adlı çalışmasına dayanmaktadır. Türkçeye ilk Shakespeare dramatik çeviri metinlerinde Hasan Sırrı’nın Shakespeare okuması çeviri uyum tablolarından yararlanarak çözümlenmiştir. Çalışma ayrıca, incelemeye öncül olarak ilk çevirilerin yer aldığı filolojik ortamı betimlemekte, ilgili tüm metinlerin zaman dizim ve bibliyografyasını kurarak incelemektedir. Bu çalışmanın sonucunda, stilistik özelliklere dikkat etmesi, karakterleri kimliklerine uygun şekilde konuşturması ve sözdizimiyle Hasan Sırrı’nın Shakespeare’in aslına sadık kaldığı, çeviride atladığı ve değiştirdiği yerlerde ise keyfi bir seçim yapmadığı, yaptığı seçimlerin orijinal metin ile aktarıldığı dönem arasındaki edebî ve kültürel ilişkileri inceleyen bir yaklaşıma konu olduğu görülmüştür.

Starting with the eighteenth century and gaining momentum in the nineteenth, Shakespeare’s works were translated virtually into all European languages. The first two dramatic Shakespeare translations into Turkish, made in the 1880s, are Hasan Sırrı’s Venedik Tâciri (1884) and Sehv-i Mudhik (1887), translations respectively of The Merchant of Venice and The Comedy of Errors. The purpose of this study is to analyze Hasan Sırrı’s Shakespeare reception in these first dramatic translations into Turkish. The method of this study, which pursues understanding of the intercultural reception of text and author, is derived from reception theory with particular emphasis on E. D. Hirsch Jr.’s “Faulty Perspectives” as Hirsch is one of the prominent literary theorists to have transformed the relationship between reader and text, which Reception Aesthetics had described in individualistic terms, into the theory of the relationship between the reader’s and author’s respective cultures. Hasan Sırrı’s reading of Shakespeare in the first dramatic Shakespeare translations into Turkish is analyzed with the aid of concordance tables. The study also describes the philological milieu of the first translations, and analyzes all related texts by constructing their chronological order and establishing bibliographical information. The study concludes that Hasan Sırrı remained faithful to Shakespeare’s original as evinced by his close attention to stylistic features, characterization, and Shakespearean diction. While a close comparative analysis of origin and target texts has shown that the translator indeed omitted certain parts of text or altered them, such preferences were never arbitrary and directly reveal the crux of the literary and cultural relationships between the original text and the translator’s nineteenth-century culture.