Bu araştırmada ilkeli davranma kavramı yetişkinler açısından
incelenmiştir. İlkeli olmanın hem bir eğilim (ilkeli davranma) hem de bir davranış biçimi
(ilkeli davranış) olabileceği düşünülmüştür. Bu bağlamda, araştırmanın iki temel amacı
bulunmaktadır. Birincisi ilkeli olma ile ilişkili bazı bilişsel, duygusal ve davranışsal
ögeleri ve kişilik özelliklerini incelemek ve yetişkin bireylerin ilkeli davranma
eğilimlerini ölçmede geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmektir. İkincisi ise bu
tezin özelinde kavramsal tanımı yapılan ve alt boyutları oluşturulan ilkeli davranma
olgusunun benlik kurguları, özgünlük ve psikolojik ihtiyaçlar ile ilişkilerini incelemektir.
Bu çerçevede, araştırmanın değişkenleri arasındaki ilişkileri test etmek üzere bir hipotetik
model oluşturulmuş ve modele ilişkin hipotezler incelenmiştir.
Yöntem: İlişkisel tarama modelinde yürütülen bu araştırmada öncelikle
araştırmanın birinci amacına uygun şekilde ilkeli olmaya ilişkin bazı bilişsel, duygusal ve
davranışsal ögeler ve kişilik özellikleri incelenmiş ve İlkeli Davranma Eğilimi Ölçeği
(İDEÖ) geliştirilmiştir. Ölçeğin geliştirilmesinde ilk olarak ilkeli davranma eğilimine
ilişkin yarı yapılandırılmış görüşme soruları aracılığıyla ilkeli davranışın bireyler
tarafından nasıl açıklandığı incelenmiştir. Ardından, madde havuzu oluşturulan ölçek
yaşları 18 ile 59 arasında değişen 327 yetişkin bireye uygulanmış ve elde edilen veriler
açımlayıcı faktör analizine tabi tutulmuştur. İlk uygulamadan dört hafta sonra, 227 kişinin
görüşlerine yeniden başvurulmuş ve ölçeğin test-tekrar test geçerliliği incelenmiştir. Daha
sonra, yaşları 18 ile 64 arasında değişen 537 kişiden oluşan başka bir yetişkin gruba
yeniden uygulama yapılmış ve ölçeğin faktör yapısı doğrulayıcı faktör analizi ile test
edilmiştir. Ayrıca, ölçeğin ölçüt-bağımlı geçerliğinin sınanması amacıyla Sosyotropi Otonomi Ölçeği ve Portre Değerler Anketi’nden yararlanılmıştır.
2
Araştırmanın ikinci amacı doğrultusunda, ilkeli davranma kavramı ile benlik
kurguları, özgünlük ve psikolojik ihtiyaçlar arasındaki ilişkiler betimlenmeye
çalışılmıştır. Bu amaçla, İlkeli Davranma Eğilimi Ölçeği, İlişkisel-Bireyci-Toplulukçu
Benlik Ölçeği, Özgünlük Ölçeği ve İhtiyaç Doyumu Ölçeği veri toplama araçları olarak
kullanılmıştır. Yaşları 18 ile 80 arasında değişen 628 kişiden oluşan yeni bir yetişkin
örneklem grubuna uygulama yapılmış ve araştırmanın hipotezlerinin desteklenip
desteklenmediği Yapısal Eşitlik Modellemesi ile belirlenmeye çalışılmıştır.
Bulgular: Araştırmanın birinci amacı doğrultusunda elde edilen nitel verilere
dayalı bulgular kavram haritalarıyla sunulmuş ve kavramların oluşturulmasına katkıda
bulunan katılımcı görüşlerine yer verilmiştir. Ardından, geliştirilen ölçeğin faktör
yapısının belirlenmesi amacıyla açımlayıcı faktör analizleri gerçekleştirilmiş ve dört alt
boyutlu 44 maddeden oluşan beşli likert tipi bir ölçek elde edilmiştir. Ortaya çıkan
faktörler sırasıyla “İlkeli Davranışa İlişkin Kişisel Özellikler ve İlkeli Davranma
Motivasyonları”, “İlkeleri Koruma Gayreti”, “Kişisel İlkeler Oluşturma” ve “İlkeli
Davranışın Bilişsel Temeli” olarak adlandırılmıştır. Daha sonra, birinci ve ikinci düzey
doğrulayıcı faktör analizlerine başvurulmuş, elde edilen uyum iyiliği indekslerinin kabul
edilebilir düzeyde olduğu belirlenmiş ve ölçeğin faktör yapısı doğrulanmıştır. Ölçüt
geçerliğine yönelik analizler sonucunda ise Sosyotropi-Otonomi Ölçeği’ ve Portre
Değerler Anketi’nin İDEÖ’nün alt boyutlarıyla pozitif yönde anlamlı ilişkiler gösterdiği
belirlenmiştir. İDEÖ’nün Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı hesaplamalarında ve test tekrar test analizlerinde ise ölçeğin güvenilir sonuçlar verdiği belirlenmiştir. Tüm bu
analizlere ek olarak, araştırmanın ikinci amacına ilişkin hipotezleri test etmek amacıyla
628 kişiden toplanan nicel veriler üzerinde ölçeğin faktör yapısının doğrulanıp
doğrulanmadığı yeniden test edilmiş ve uyum iyiliği indekslerinin kabul edilebilir sınırlar
dâhilinde olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, nitel ve nicel verilerin analizlerinden elde
edilen bulgulardan hareketle, İDEÖ’nün yetişkinlerin ilkeli davranma eğilimlerini
belirlemek için kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu sonucuna
ulaşılmıştır.
Araştırmanın ikinci amacına ilişkin hipotezlerin test edilmesi sonucu araştırmanın
tüm hipotezlerinin doğrulandığı sonucuna ulaşılmıştır. İlk hipoteze yönelik analiz
sonuçlarına göre, İDEÖ’nün tüm alt boyutlarının bireyci, ilişkisel ve toplulukçu benlik
kurguları tarafından anlamlı düzeyde açıklandığı belirlenmiştir. Araştırmanın ikinci
hipotezi sınandığında, Özgünlük Ölçeği’nin Yansızlık dışındaki tüm alt boyutlarının
bireylerin ilkeli davranma eğilimlerinin anlamlı birer yordayıcısı oldukları bulunmuştur.
3
Özgünlüğün Yansızlık alt boyutu İDEÖ’nün yalnızca ‘Kişisel İlkeler Oluşturma’ alt
boyutunu anlamlı düzeyde açıklamıştır. Araştırmanın son hipotezi test edildiğinde ise
psikolojik ihtiyaçların İDEÖ’nün ‘İlkeli Davranışa İlişkin Kişisel Özellikler ve İlkeli
Davranma Motivasyonları’ ve ‘İlkeli Davranışın Bilişsel Temeli’ alt boyutlarının anlamlı
birer açıklayıcısı olmadıkları belirlenmiştir. Buna karşın, özerklik ihtiyacının
doyurulması ‘İlkeleri Koruma Gayreti’ alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklarken, yeterlik
ve ilişkisellik ihtiyaçlarının doyurulması İDEÖ’nün ‘Kişisel İlkeler Oluşturma’ alt
boyutunu anlamlı düzeyde açıklamıştır.
Sonuç ve Öneriler: Araştırma kapsamında ilkeli olmaya ilişkin bazı bilişsel,
duygusal ve davranışsal ögelerin ve kişilik özelliklerinin olduğu belirlenmiş ve
yetişkinlerin ilkeli davranma eğilimlerini ölçebilmek amacıyla bir ölçek geliştirilmiştir.
Ölçeğin elde edilmesi ve gerçekleştirilen model testleri sonucunda ilkeli davranma
eğiliminin benlik kurguları, özgünlük ve psikolojik ihtiyaçlar tarafından anlamlı bir
şekilde açıklandığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırmada, nitel ve nicel verilere dayalı
tüm bulgular bir arada değerlendirildiğinde, ilkeli davranma olgusunun hem bir eğilim
(ilkeli davranma) hem de bir davranış biçimi (ilkeli davranış) olarak ele alınabileceğine
ilişkin düşüncelerin desteklendiği söylenebilir. Elde edilen bulgular çerçevesinde hem
uygulayıcılara hem de araştırmacılara yönelik öneriler sunulmuştur
In this study, the concept of principled behavior was investigated for
adults. Principled behavior was considered as both a tendency and a way of behavior. In
this regard, the present study had two goals. The first goal was to examine some cognitive,
emotional and behavioral factors, and personality traits related to principled behavior, and
to develop a valid and reliable scale to evaluate adults’ tendency of principled behavior.
The second goal was to investigate the links between self-construals, authenticity and
psychological needs and principled behavior of whose conceptual definition and
subscales were constructed within the scope of this study. Within this frame, a hypothetic
model was formed to test the relationships among the variables in this study and the
hypotheses related to the model were examined.
Method: In the current study conducted following the correlational survey model,
firstly, some cognitive, emotional and behavioral factors, and personality traits related to
principled behavior were investigated, and the Principled Behavior Tendency Scale
(PBTS) was developed in accordance with the primary goal of this study. In the
development of the scale, first, how individuals describe principled behavior was
examined through semi-structured interview questions. Subsequently, the item pool
compiled for the scale was administered to 327 adults aged 18-59, and the data was
subjected to exploratory factor analysis. Four weeks after the first implementation, the
scale was administered to 227 participants from the same group to examine the test-retest
reliability. Then the scale was implemented to a different adult group of 537 participants
aged 18-64, and the factor structure of the scale was analyzed using confirmatory factor
analysis tests. In addition, the Sociotropy-Autonomy Scale and the Portrait Values
Questionnaire were used to test the criterion-related validity of the scale.
5
For the second aim of the study, the links between principled behavior and self construals, authenticity and psychological needs were investigated. To this end, the
Principled Behavior Tendency Scale, the Relational-Individual-Collective Self-Aspects
Scale, the Authenticity Scale and the Psychological Needs Satisfaction Scale were
employed as data collection tools. The scales were administered to a new study group
consisting of 628 participants aged 18-80. Structural Equation Modelling analyses were
then used to examine hypothesized structural model in order to test whether the
hypotheses were supported.
Results: Regarding the first goal of the study, findings based on the qualitative
data were illustrated using concept maps, and opinions of the participants contributing to
the creation of the concepts were presented. Afterwards, exploratory factor analysis was
performed to determine the factor structure of the scale, and a five-point Likert type scale
consisting of 44 items with four factors was obtained. The factors revealed were labelled
as “Personality Traits Associated with Principled Behavior and Motives behind
Principled Behavior”, “Striving to Preserve Principles”, “Building Personal Principles”
and “Cognitive Basis of Principles”. Subsequently, the first and second level
confirmatory factor analyses were used. It was found that the goodness of fit values was
optimal, and the factor structure was confirmed. As a result of the analyses regarding the
criterion-related validity, it was revealed that the Sociotropy-Autonomy Scale and the
Portrait Values Questionnaire demonstrated a positive relationship with all the subscales
of PBTS. In addition to all these analyses, the factor structure was retested with the data
gathered from the study group of 628 participants who were contacted to take part in the
study to collect data for the second aim, and the goodness of fit values were found
optimal. As a result of the Cronbach Alpha reliability tests, the scale was reliable. In brief,
based on the findings obtained from the analysis of qualitative and quantitative data, it
was concluded that the PBTS is a valid and reliable measurement tool to be used to
determine the principled behavior tendency of adults.
The results of the analyses carried out for the second goal of the study revealed
that all the hypotheses of the study were confirmed. As a result of the tests regarding the
first hypothesis, it was found that all the subscales of PBTS were significantly predicted
by individualistic, relational and collectivistic self-construals. Once the second
hypothesis of the research was tested, it was determined that all the subscales of the
Authenticity Scale were a significant predictor of principled behavior tendency except
the Unbiased Processing. The Unbiased Processing subscale predicted only the Building
6
Personal Principles subscale of PBTS in a significant way. According to the results of the
tests on the third hypothesis, the “Personality Traits Associated with Principled Behavior
and Motives behind Principled Behavior” and the “Cognitive Basis of Principles”
subscales of the PBTS were not significantly predicted by psychological needs. However,
the autonomy subscale was a significant predictor of the “Striving to Preserve Principles”
subscale while both the competency and relatedness subscales were a significant predictor
of the “Building Personal Principles” subscale.
Conclusion and Suggestions: Within the context of this study, some cognitive,
emotional and behavioral factors and personality traits related to principled behavior were
revealed, and a scale was developed in order to measure the principled behavior tendency
of adults. It was elucidated that the principled behavior tendency was predicted by
individuals' self-construals, authenticity and psychological needs. In the current study,
when all the findings based on qualitative and quantitative data are evaluated together, it
can be concluded that the predictions regarding the principled behavior as both a tendency
and a behavioral form are supported. In the light of the findings of the study, suggestions
for both researchers and practitioners are presented.
