Diller, zamana, mekâna ve sosyal kategorilere göre değişirler. Dillerdeki bu
değişim, genellikle sosyo-kültürel şartlardan; bazen de coğrafya, iklim gibi dış
etkenlerden kaynaklanmaktadır. Dillerin tesir altında kaldığı bu etkenler, dilleri zaman
içinde varyantlaştırmaktadır. Belirli bir bölgede ya da sosyo-kültürel şartlar altında
yazı dili halinde varlık gösteren dillerin konuşurları, coğrafî, kültürel ya da etnik
ayrışmalara bağlı olarak diyalekt gruplarını meydana getirmektedir. Bu diyalektler
standart dil bünyesinde varlık gösterirken, aynı zamanda diyalekt konuşurlarının nüfus
yoğunluğuna ya da siyasi erk içindeki gücüne bağlı olarak zaman zaman standart dile
nüfuz etmektedirler.
Bugünkü bilgilerimize göre ilk yazılı metinleri 7. yüzyılın sonlarına ait olan
Türk dili, diğer diller gibi hemen hemen benzer sebeplerden dolayı diyalektlere
sahiptir. Türk dilinin ilk yazılı metinlerinin ait olduğu Köktürkçe döneminde dahi
diyalektlerin izi takip edilebilmektedir. Diğer taraftan Türk dilinin siyasi ve sosyal
şartlardan dolayı 13. yüzyıldan itibaren çeşitlenmesiyle, aynı yüzyıllarda ve farklı
coğrafyalarda birden fazla Türk yazı dili varlık göstermiştir.
Bu tezde, Türk dilinin 13-14. yüzyıllarda Harezm ve Altın Ordu bölgesinde
yazılmış Türkçe metinlerindeki diyalektikal unsurlar tespit edilmeye ve bu unsurların
ait olduğu diyalektler belirlenmeye çalışılmıştır. Aynı gramer birimlerinin birden fazla
tanığını içeren Harezm-Altın Ordu Türkçesi metinleri, Tarihsel Türk dilinin önceki
dönemlerine göre belirgin farklılıklar sergilemektedir. Bu bakımdan, diyalektikal
unsurların da en fazla görüldüğü metinlerdir. Tezde, bu bölgede yazılan Türkçe
metinler üzerinden bir diyalektoloji araştırması yapılmıştır. Tezin araştırma alanına
dâhil edilen konulardan biri de, tespit edilen herhangi bir diyalektikal unsurun hangi
Türk yazı diline ait olduğunu belirlemektir
Languages change according to time, place and social categories. Sociocultural
circumstances in general, and sometimes external factors such as geography and
climate are the causes of this change in languages. These factors influencing the
languages, cause variations in languages over time. Speakers of the languages that
exist as a written language in a specific region or exist under certain socio-cultural
conditions, form dialect groups depending on geographical, cultural or ethnical
differentiations. While these dialects exist within the standard language, they also
occasionally penetrate into the standard language depending on the dialect speakers'
population density or their effect on the political power.
According to information we have today, Turkic language, whose first written
texts date back to the late 7th century, has dialects for reasons pretty much the same as
for other languages. Even in the Kokturk period, to which the first written texts of the
Turkic language belong, the traces of dialects can be followed. On the other hand,
more than one Turkic written language existed in the same centuries and in different
geographies because of the diversification of the Turkic language due to political and
social circumstances as from the 13th century. For this reason, because its speakers
migrated to different regions in the early period and had different sociocultural
circumstances, Turkic language divided into many dialects in a very early period and
each of these dialects formed a written language over time.
In this thesis, dialectical elements in Turkic texts, written in Khwarezm and
Golden Horde regions in the 13-14th centuries of Turkic language, are tried to be
detected. Khwarezm-Golden Horde Turkic texts, containing more than one witnesses
of the same grammatical units, show significant differences compared to the previous
periods of the Historical Turkic language. In this regard, they are the texts where
dialectical elements are also seen the most. In the thesis, a dialectology research was
carried out over Turkic texts written in this region. Another subject included in the
research field of the thesis is to determine to which written Turkic language any
detected dialectical element belongs to
