Ülkemiz vergi sisteminde çoğu ülkede olduğu gibi beyan usulü
uygulanmaktadır. Bu usule göre, mükellefler belirli bir dönemde kazandıkları
gelirden aynı dönemde yapmış oldukları giderleri düşerek bulunan matrah üzerinde
kanunda belirlenen oranlar doğrultusunda vergilerini tahakkuk ettirilmekte ve
ödemektedirler. Ancak bu beyanın doğruluğunun kontrol edilmesi beyan usulü için
zorunlu bir gerekliliktir. Bunun kontrolü ise 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun 135.
maddesinde incelemeye yetkili olanlar tarafından yapılan vergi incelemeleri ile
sağlanmaktadır. Ancak yapılacak bu inceleme sırasında incelemenin nasıl olacağı ve
incelemeye tabi olanların haklarının neler olduğu önem arz etmektedir.
Birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de vergi incelemesi sürecinde mükellef
hakları ile ilgili çeşitli düzenlemeler yapılmaktadır. Bunları bazıları ise Vergi
İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Gelir İdaresi
Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu tarafından çıkarılan vergi incelemelerinde
mükellef hakları ile ilgili bildirgelerdir. Ancak yapılan düzenlemelere baktığımızda
ülkemizde vergi inceleme sürecinde bazı mükellef haklarında eksikliklerin olduğu
göze çarpmaktadır. Bu çalışma ile tespit edilen eksiklikler neler olduğu ve gerekli
mevzuat değişikliklerinin yapılması için bazı önerilerde bulunulacaktır.
Bu çalışma doğrultusunda birinci bölümde denetim ve vergi denetimi kavramı
ile vergi denetim türleri olan yoklama, vergi incelemesi, arama ve bilgi toplama
kavramları açıklanacaktır. İkinci bölümde ise vergi incelemesi türlerinin neler
vi
olduğu, vergi incelemesine yetkili olan kişiler ile incelemeye tabi olanların
sorumlulukları ile vergi incelemesinde uyulacak usul ve esaslar açıklanacaktır.
Sonrasında ise bazı seçilmiş yabancı ülkelerde uygulanan vergi incelemesi süreci
açıklanacaktır. Çalışmanın son kısmı olan üçüncü bölüm de ise Türkiye'de
mükelleflerin sahip oldukları haklar ile seçilmiş ülkelerde (Amerika Birleşik
Devletleri, Almanya ve Fransa) uygulanmakta olan mükellef hakları açıklanacak
olup, sonrasında Türkiye'de vergi incelemesinde mükelleflerin sahip oldukları haklar
ile seçilmiş ülkelerde vergi incelemesinde mükelleflerin sahip olduğu haklar
açıklanacak olup, bu yapılan açıklamalar doğrultusunda ülkemizde vergi inceleme
sürecinde mükellef hakları konusunda eksiklerin neler olduğu tespit edilerek, bu
eksikliklerin giderilmesi için yapılması gereken mevzuatsal değişiklikleri
önerilecektir
İn our tax system, like most of countries, tax declaration system is applied.
According to tax decleration system; taxpayers declarate the net income that can be
found by earned income minus costs in a specific period and tax administration
calculates tax on that income due to rations that is determined by laws and takes the
tax payment. But the control of declaration is compulsory for this system. The
control is done by inspection officers authorized by tax laws (V.U.K /135). In this
control, how this inspection will be applied and which rights taxpayers have is
crucial.
Like most of countries, in our country, various regulations on taxpayers’
rights are made during tax audit period. Some of these are Regulation on Procedures
and Principles About Tax Audit, documents about the taxpayers’ rights that are
published by Head of Revenue Administration and Tax Audit Board. However, when
we look at the regulations made, it is observed that there are deficiencies in some
taxpayer rights during the tax inspection process in our country. With this study, the
deficiencies will be showed and some suggestions will be given about necessary
legislation changes.
Through this study, in the first part, the concept of auditing will be explained
and then the concept of tax auditing and enquiry, tax inspection, search and
information gathering, which are types of tax auditing. In the second part, the types
of tax audit, the responsibilities of those who are authorized to tax inspection and
viii
those who are subject to inspection, and the procedures and principles to be followed
in tax inspection will be explained. Then, the tax inspection process applied in some
selected foreign countries will be explained. In the last part of the study, taxpayer
rights in Turkiye and taxpayers rights in selected countries will be described, in line
with these explanations, the deficiencies in taxpayer rights will be determined during
the tax inspection process in our country, and legislative changes will be suggested
for the deficiencies