Eser-i Şevket (EŞ), Mehmed Şevket es-Seyyid tarafından 1851 yılında
yazılmış 744 sayfadan oluşan, Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerinde cinas sanatını
kullanmalarını sağlamaya yönelik olarak hazırlanmış kapsamlı bir cinas sözlüğüdür.
Üzerinde –araştırdığımız kadarıyla- herhangi bir bilimsel çalışma yapılmamış olan bu
eserin Türk sözlükbilimi tarihi açısından önemi büyüktür çünkü Türk sözlükbilimi
tarihinde “cinas” konusunda hazırlanmış ilk uzmanlık sözlüğüdür. Bunun yanı sıra
maddebaşı olarak Türkçe sözcüklere de geniş şekilde yer veren ilk sözlük olarak kabul
edilmektedir (Yavuzarslan, 2009). Dolayısıyla bu çalışmada bu eserin çevriyazısı ve
sözlükbilimsel incelemesi yapılarak Türk sözlükbilimine katkıda bulunmak
amaçlanmıştır.
Çalışmada metnin ortaya çıkartılmasından başka EŞ’nin çağdaş sözlükbilimi
kuramlarının bakış açısıyla, kullanıcı ve sözlük ilişkisi bağlamında yapı ve işlev
açısından incelemesi yapılmıştır. Türk sözlükbilimi çalışmalarında, gerek genel amaçlı
gerekse özel amaçlı olsun, çağdaş ya da tarihî sözlüklere yönelik kapsamlı bir inceleme
yöntemi bulunmamaktadır. Mevcut incelemeler çoğunlukla sözlüğün tarihî
sözlükbilimindeki yeri ya da dil özellikleri bakımından yapılmıştır. Dolayısıyla bu
çalışmalar, kullanıcı kitlesine, sözlüğün planlamasına, hazırlanışına ya da yapısına dair
kapsamlı bilgi vermemektedir. Bu çalışmada tüm sözlüklere dair genel bir inceleme
yöntemi önerilmemiştir çünkü her bir sözlük gerek amacı ve gerekse hedef kitlesi
açısından kendine özgüdür ancak sözlükbiliminde, sözlüğe dair genel kabul görmüş,
tüm sözlüklerde bulunması mümkün genel yapılardan yola çıkılarak bir yöntem
oluşturulmuş ve bu yöntem EŞ üzerinde uygulanmıştır.
Eser-i Şevket (EŞ) is a pun dictionary which was written by Mehmed Şevket
es-Seyyid in 1851 and consist of 744 pages. EŞ was prepared to enable poets to use
the art of pun in their poems. This work, which has not done any scientific work on it,
is a big step in the history of Turkish lexicography because this is the first dictionary
because it is the first specialised dictionary prepared for "puns" in the history of
Turkish lexicography. Beside this it is accepted as the first dictionary which widely
covers Turkish words as headword (Yavuzarslan 2009). Therefore in this study, it is
aimed to contribute to Turkish lexicography by making transcription and
lexicographical study of this work.
In the study, not only the transcription of the text was made, but also the
structure and the function of the EŞ in terms of the relation between the user and the
dictionary were examined from the point of view of contemporary lexicographical
theories of EŞ. In Turkish lexicographical studies, there is no comprehensive
examination method for contemporary or historical dictionaries, whether general
purpose or special purpose. Existing examinations have mostly been done in terms of
the place or language characteristics of the dictionary in historical lexicography.
Therefore, these studies do not provide comprehensive information on user population,
planning, preparation, or structure of the dictionary. In this study, a general review
method for all the glossaries was not proposed because each dictionary is unique in
terms of its purpose and target group but a method has been established by means of
the general structures which have been accepted as general in dictionaries and which
can be found in all dictionaries, and this method is applied on the EŞ.
