Genel sözlükler dil kullanıcılarının farklı amaçlarla bilgi edinmek için
kullandıkları temel başvuru kaynaklarından biridir. Genel sözlüklerin sözcük
listesinde dilin genel söz varlığına ait sözlük birimler bulunmalıdır ancak bir dilin
genel söz varlığını tespit etmek karmaşık ve zor bir süreçtir.
Sözlükselleşme, farklı yapım süreçleri sonucunda oluşturulmuş ya da dilde
zaten mevcut olan sözcüklerin veya sözcük öbeklerinin var olan anlamları ile ya da
bunlara yeni anlamlar yüklenmesi ile veya başka bir dilden ödünçleme olarak alınıp
birer sözlük birim hâline gelmiş yapıların bir sözlüğe dâhil edilme sürecidir.
Dolayısıyla dilde sözlükselleşmiş sözlük birimlerin tespit edileceği yer genel dil
sözlükleridir. Bunun için genel sözlükler için sözlük birim seçiminin, dili gerçekten
temsil edici bir nitelikte yapılması gerekmektedir. Genel sözlükler için sözcük
seçiminde bilimselliğin özellikleri olan, ulaştığı sonuçların çelişkiden uzak kendi
içinde tutarlı, uzmanlar tarafından test edilebilir, hatalarını görerek daha doğru olana
doğru gelişen, birbiriyle bağlantılı, uygun ve mantıkla örgütlenmiş uyumlar seti
olması gibi hususlara dikkat edilmelidir.Genel sözlükler için sözlük birim seçiminin
bilimsel ölçütlere dayanmaması sözlüğün, dilin söz varlığını tam olarak temsil
etmesini engellemektedir.
Bu çalışmanın amacı, sözlükselleşme sürecini ele alarak sözlüğü oluşturan
temel ögelerden biri olan sözlük birim seçiminin, Türkiye’de ve Avrupa’da farklı
sözlük hazırlayıcıları tarafından Türkçenin ve Avrupa’da konuşulan dillerin genel dil
sözlüklerinde hangi ölçütlerle yapıldığını saptamak, nitel araştırma ile elde edilen
bulgulardan yola çıkarak genel dil sözlükleri için bilimsel sözlük birim seçimi
ölçütleri oluşturmaktır.
General dictionaries are one of main reference works which language
speakers use to get information in various purposes. Lexemes belonging to general
vocabulary of a language must be at word lists of the general dictionaries but
identifying general vocabulary of a language is a complex and difficult process.
Lexicalization is the process of adding the words or phrases which were made
as a result of different formation processes or are already existing in the language
with their present meanings, or by attributing new meanings to them, or the
structures which were taken as borrowing from other languages and became a
lexeme to a dictionary. So the area where lexicalized lexemes will be identified is
general dictionaries. Selecting lexeme for general dictionaries must be done as
representive really for the language. While selecting lexemes for general dictionaries
these scientific cases must be paid attention: to be noncontradictory and consistent
over itself, testable by experts, developing toward truer by seeing its mistakes,
interrelated, suitable and organised rationally harmonies set. Not basing scientific
foundation lexeme selection for general dictionaries prevents the dictionary from
presenting vocabulary of the language complately.
The purpose of this study to determine selecting lexeme which one of main
items creating dictionary is done with which criterion by different dictionary makers
in Turkey and Europe in general dictionaries of Turkish and the languages spoken in
Europe, to constitute scientific lexeme selection criterion for general dictionaries
based on the findings acquired with qualitative search.
