Bu çalışmada, 17. yüzyıl müneccimlerinden Müneccimbaşı Mehmed Çelebi‟nin astronomi ve astroloji kitaplarından biri olan Uśūl-i Aĥkām-ı Sāl-i ǾĀlem adlı eseri çalışılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde metnin çeviri yazısı yapılmıştır. İkinci bölümde dil incelemesi günümüz Türkiye Türkçesi ile mukayeseli olarak verilmiştir. Ses bilgisi ve yazım özellikleri açısından incelenmiş, biçim bilgisine Osmanlı Türkçesinden pek farklı olmadığı için yer verilmemiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise metindeki astronomi ve astroloji terimlerinin bir dizini oluşturulmuştur. Müneccimbaşı Mehmed Çelebi‟nin hayatı ve çalışmaları ulaşabildiğimiz kaynaklardan araştırılarak verilmeye çalışılmıştır. Metnimiz, yıldız kümelerinin, gök cisimlerinin konumlarına göre bunların insan karakteri, sosyal ve siyasal olaylar ve askeri olaylar üzerindeki etkilerinin anlatıldığı bir eserdir. Dönemin astronomi ve astroloji anlayışı hakkında verilen bilgilerin yanı sıra, daha önce çalışılmamış bir eser bilim dünyasına tanıtılmaya çalışılmıştır. Eserin metninin ortaya konması ve söz varlığının belirlenmesiyle Türk dilinin tarihsel sözlüğüne katkı sağlamanın yanı sıra Türk dili, felsefe, coğrafya, tarih, ilahiyat gibi sosyal alanlarda çalışacak araştırmacılara katkı sağlayacağı gibi bilim tarihi için de sağlam bir malzeme sunacaktır.
In this study an astronomy and an astrology book Uśūl-i Aĥkām-ı Sāl-i ǾĀlem which is written by in 17th Century by the chief of the astrology of the Ottoman sultan Mehmet Çelebi is studied. In the first part the main text was prepared text transcription. In the second part language properties are given by contrasted with Modern Turkish. Phonological and written language are also studied. However, because there are no significant differences from Ottoman Turkish, morphological properties are not given. In the third part of the study, astronomy and astrological terms are listed and indexed. Author Mehmet Çelebi‟s life and his works are also inquired from the data we have collected. Main text is about how star clusters and other space objects affect on human characters, social and political life and military acts. This book also gives us astronomical and astrological information of its era. However, it has never been investigated in previous studies, this study will attemp a first reseach on it‟s main texts translation and try to put an important foot step for Turkish Language and historical lexicon studies. On the other hand this study also is related not only with Turkish linguistics but also other social fields such as philosophy, history and teology and for the researchers on these fields.
