1844-45 yılı temettuat sayımlarına göre Söğüt ve kırsalının sosyal ve ekonomik yapısı

Abstract

Başbakanlık Osmanlı Arşivinde, ML. VRD. TMT. 09277-09294 ve 09296 numaralı temettuat defterleri verilerine dayalı olarak yapılan çalışmada, 1844-45 (H. 1261) yılında Söğüt kazasına bağlı köy ve mahallelerin sosyal ve ekonomik yapısından detaylı bir kesit sunarak, “bir Anadolu kasabası ve kırsalı örneklemi” resmetmek amaçlandı. Buradan hareketle kaza dâhilinde bulunduğu tespit edilen 4 mahalle ve 14 köye ait 1844-45 seneli temettuat sayımı bilgilerinin önce transkripsiyonu gerçekleştirildi; sonra bunlar, EK 1 ve EK 2’de bir araya getirildi. EK 1 ve EK 2’de yer alan veriler ışığında, kazanın tahmini nüfusu, meslek dağılımı, mülkiyet yapısı, gelir ve vergi dağılımları, vergi yükleri ile kazada yetiştirilen zirai ürünler, istatistiksel yöntemlerle incelendi. Gelir dağılımı ele alınırken iktisat teorisinin temel araçlarından Lorenz eğrisi ve Gini katsayısından istifade edildi. Çalışmada ulaşılan esas bulgu şudur: Kazanın önemli bir bölümünde pazara yönelik bağ ve bahçe ürünleri yetiştirilmektedir. Ancak bağ ve bahçe sahibi işletmeler çok küçüktür ve bunların sermaye donanımları yetersizdir. Nitekim bağ ve bahçecilik yapılan bazı köylerde hane başına ortalama 10-12 dönüm tarım arazisi düşmektedir. Keza aynı köylerde hane başına ortalama yaklaşık 1 büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Diğer taraftan, kazadaki toplam gelir ve vergi yükü, haneler arasında büyük ölçüde adil biçimde dağılmıştır. Çalışmada, gerek vergi öncesi gerekse vergi sonrası Gini katsayısı 0,38 olarak hesaplanmıştır. Bu anlamda çalışma, 19. yüzyıl ortalarında Söğüt kazasında pazara yönelik ziraî ürün yetiştirilmesine rağmen, sermaye biriktirmenin güç olduğunu ortaya koymaktadır.

This research is based on the Ottoman temettuat registers, kept in Primary Ministry Archives in Istanbul, with classification codes of 09277-09294 and 09296. It tries to depict the socio-economic life in the center and countryside of the town of Söğüt in 1844/45 AD (1261 AH). Thus, it aims to portray in detail the urban and rural aspects of an Anatolian town as a case study with particular reference to social and economic life in the town. The first step to take in the research was the transcription of the archival material belonging to 4 quarters and 14 villages of the town, which were brought together thereafter under appendix I and II. Then, the information compiled from appendix I and II were subjected to a statistical analysis. In the analysis of income distribution such econometric tools as Gini coefficient and Lorenz curve were utilized, which facilitated the projections on the conjectural demography, occupations, property ownership, agricultural products, tax burden and income distribution. The basic findings of the research attest to a market-oriented production in most of the gardens and orchards of the town, although in small-scale units and backed with limited capital. The distribution of income and tax burden, on the other hand, seems to be fair enough. As matter of fact, both the pre-tax and after-tax Gini coefficient for Söğüt is 0,38. The latter points out to the fact that, by the mid 19th century Ottoman world, the accumulation of capital was hard to achieve in an average Anatolion town, in spite of a market-oriented agricultural production.