Seyyid Kutub’un “Fi zilali’l-Kur’an” isimli tefsirinde temel bazı tasavvufi kavramlar

Abstract

Seyyid Kutub’un Fi Zilâli’l-Kur’ân adlı tefsirindeki temel tasavvufî kavramları ele alan bu çalışma “Giriş” bölümü ile birlikte üç bölümden oluşmaktadır. “Giriş” bölümünde araştırmanın konusu, amacı, kapsamı, kaynakları, yöntemi ve Seyyid Kutub’un yaşadığı döneme genel bir bakış, Mısır’ın durumu, Fi Zilâli’l-Kur’ân hakkında bilgiler verilmektedir. Birinci bölümde Seyyid Kutub’un hayatı, ilmî, fikrî, edebî şahsiyeti ve eserleri hakkında detaylı bir şekilde bilgiler verildi. İkinci bölümde ise Seyyid Kutub’un Fi Zilâli’l-Kur’ân adlı tefsirinde seçtiğimiz şükür, takvâ, dua, zikir, tevbe, sabır, tevhid, muhabbet kavramları ele alındı. Bu kavramları ele alırken öncelikle lügatlere bakarak sözcük anlamlarını bulmaya çalıştık ve ardından terim manalarını vererek kavramı tanımaya çalıştık. Daha sonra kavramların Tasavvuf literatüründeki manalarına ve Mutasavvıfların açıklamalarına yer verdik. Ayrıca kavramların Kur’an’da hangi manalarda ve kaç yerde kullanıldığı tespit etmeye çalıştık. Son olarak ise Fi Zilâli’l- Kur’ân adlı tefsirde Seyyid Kutub, Kur’an’da geçen bu kavramlara hangi manalar vermiş ve hangi yönden ele alıp değerlendirmiş bunları tespit etmeye çalıştık. Seyyid Kutub’un bu açıklamalarını ise Kur’ân ile Mutasavvıflarla, Tasavvuf kaynaklarıyla ve Lügatlerle mukayeseli olarak işledik. Özellikle Mutasavvıflarla örtüşen ve ayrışan noktalarını vurgulayıp Kur’ân’ın, Mutasavvıfların ve Lügatlerin dışında farklı olarak Seyyid Kutub bu kavramlara hangi manalar yüklemiş bunları tespit etmeye çalıştık. Bunların yanında İsmail Hakkı Bursevî’nin İşarî tefsiri olan Ruhu’l Beyan adlı tefsirinden seçmiş olduğumuz kavramların açıklamalarına bakarak Seyyid Kutub ile örtüşen noktaları mukayeseli olarak ele aldık. Tezimizde Tasavvuf’un temel kavramlarından olan sekiz kavramı, kendini, insanlara Kur’an’nın nurunu, aydınlığını anlatmaya adayan, aynı zamanda bu yolda şehit olan Seyyid Kutub’un ufkuyla tanımayı amaç edindik. Aynı zamanda biraz olsun Seyyid Kutub’un Tasavvuf hakkındaki düşüncesini öğrenmeye çalıştık. Çalışmamız neticesinde ise Seyyid Kutub’un seçmiş olduğumuz şükür, takvâ, dua, zikir, tevbe, sabır, tevhid, muhabbet kavramlarının her birinde Mutasavvıf İsmail Hakkı Bursevî, Kuşeyrî, Gazâlî, Cüneydî Bağdadî, Serraç, Kelabâzî, Râbiâtül Âdeviyye, Ebu Talib el Mekkî, Sehl b. Abdullah Tüsterî, Feridüttin Attar, Kelebâzî gibi Sûfîlerle ortak noktaları olduğunu ve onların düşüncesi doğrultusunda ifadeler beyan etttğini gördük. Ayrıca Seyyid Kutub’un bu kavramlara farklı manalar yükleyerek konuya zenginlik katttığını ve farklı ufuklardan yaklaşarak kavramların daha iyi anlaşılıp, değerlendirilmesine katkı sağladığını müşahede ettik. Bunların yanında çalışmamızda Seyyid Kutub’un bilhassa Fi Zilâli’l-Kur’an tefsirinde Tasavvuf kisvesi altında Tasavvufculuk yapan kimselere ve Allah’ın rızasını tağutların rızasına önceleyen Müteşeyyihlere karşı olmasıyla birlikte Râbiâtü’l Âdeviyye gibi gerçek Mutasavvıfları övdüğü, onlara hayran kaldığı tespitinde bulunduk.

Our study which discuss the basic Sufism conceptions in Qur’an interpretation of Seyyid Kutub named as Fi Zilâl Kur’an composes of three parts with “introduction” chapter. There are informations given in the “introduction” chapter about the subject, Fi Zilâl Kur’an and purpose, content, sources, method of the study and a general view to the time period that Seyyid Kutub lived in, circumstance of Egypt. Informations were given detaily in first chapter about the life; scientific, intellectual, literal character of Seyyid Kutub. In chapter two, conceptions were discussed such as gratitude, dhikr, pray, pledge, piousness from which we chose the interpretation of Seyyid Kutub named Fi Zilâl Kur’an. To discuss those conceptions firstly we tried to find word meanings by looking up wordbooks, then we tried to identify conception by giving term meanings. Afterwards we featured meanings of the conceptions in Sufism literature and explanations of Sufis. Besides, we tried to determine how and how many times those conceptions were used in Qur’an. Finally tried to establish how Seyyid Kutub construed to those conceptions in which took place Qur’an and how he discussed them in interpretation named Fi Zilâl Kur’an. And compared Seyyid Kutub’s explanations to Qur’an, Sufis, Sufism sources and dictionaries. We emphasized especially overlapped and separated sides with Sufis and determined in which meaning Seyyid Kutub used those conceptions different from Qur’an, Sufis and wordbooks. In our thesis we took ourself presenting the five basic conception of Sufism as a goal by the viewpoint of Seyyid Kutub who submit himself into express people about the light and the enlightenment of Qur’an also died a martyr fort hat way. At the same time we tried to learn Seyyid Kutub’s opinion about Sufism in the least. We observed as a result of our study that Seyyid Kutub enriched the subject by giving different meanings to conceptions that we chose gratitude, dhikr, pray, pledge, piousness, and conttributed for better undertanding of the conceptions and determination by approaching it from a different viewpoint. Besides, we made an observation in our study that Seyyid Kutub “actually was not against Sufism but sanctimonious asceticists”.